Sobieski Marek h. Janina (1628–1652), starosta krasnostawski, rotmistrz wojsk kor. Ur. 24 V w Złoczowie, był najstarszym synem Jakuba (zob.) i jego drugiej żony Teofili z Daniłowiczów (zob. Sobieska Teofila), bratem króla Jana III (zob.).
Początkowe nauki S. pobierał zapewne w domu rodzinnym. Dn. 29 X 1639 ojciec uzyskał zgodę królewską na scedowanie mu star. jaworowskiego. W r. 1640 opatrzony ojcowską instrukcją, pod opieką Pawła Orchowskiego, udał się S. wraz z bratem Janem do Krakowa, gdzie do marca 1643 uczył się w Szkołach Nowodworskich, a od półr. letn. t.r. studiował na Uniw. Krak. Dn. 29 IV 1642 wygłosił w imieniu ojca mowę na pogrzebie bpa krakowskiego Jakuba Zadzika. Już jako student w czerwcu 1643 brał udział w uroczystości przeniesienia Szkół Nowodworskich do nowej siedziby naprzeciw kościoła św. Anny i wygłosił mowę na cześć obecnego przy tym akcie Władysława IV (Oratio gratiarum actoria…, Kr.). W r. 1644 objął z cesji ojca star. krasnostawskie, przekazując jaworowskie bratu Janowi. W lutym 1646, wraz z bratem Janem, wyjechał za granicę, by kontynuować tam naukę stosownie do przygotowanej przez ojca instrukcji. Ochmistrzem dworu młodych Sobieskich i zarazem autorem diariusza ich podróży był Sebastian Gawarecki. Przez Niemcy i Niderlandy dotarł S. do Paryża, gdzie odbywał prywatne studia (czerwiec 1646 – maj 1647). Oprócz pogłębiania znajomości języków i przedmiotów humanistycznych odbywał ćwiczenia rycerskie (szermierka, jazda konna). Bracia odbyli następnie objazd Francji (maj – październik 1647) i odwiedzili Anglię (październik – listopad 1647), a następnie udali się do Niderlandów (Zjednoczonych Prowincji), gdzie poznawali sztukę fortyfikacyjną; na dłużej zatrzymali się w Hadze, zwiedzili nadto Niderlandy Hiszpańskie. W poł. czerwca 1648 otrzymali listy z Polski wzywające ich do powrotu do domu; w końcu września 1648 dotarli do Zamościa.
S. wziął udział w elekcji Jana Kazimierza, sufragia podpisał z woj. ruskim. Natychmiast też przystąpił, wraz z bratem Janem, do zaciągania własnych chorągwi, stawiając się pod komendę woj. ruskiego, ks. Jeremiego Wiśniowieckiego (100-konna rota husarska S-ego była w kompucie kor. od I kwartału 1649). Uczestniczył w uroczystościach z okazji koronacji Jana Kazimierza, był posłem na sejmie koronacyjnym. W r. 1649 na czele swojej chorągwi, która wchodziła wówczas w skład dywizji podczaszego kor. Mikołaja Ostroroga, brał udział w obronie Zbaraża (lipiec – sierpień 1649), uczestniczył w wielu wycieczkach na pozycje kozackie. Dn. 13 VII odznaczył się przy powstrzymywaniu szturmu kozackiego na wały zbaraskie. Swą postawą zdobył znaczną popularność w wojsku i poparcie J. Wiśniowieckiego. Dn. 22 XI 1649 zebrane w kole rycerskim pod Lwowem wojsko poleciło swym posłom na sejm, aby upomnieli się o nagrodę dla niego.
S. był posłem woj. ruskiego na sejm 1649/50 r. W r. 1650 służył pod rozkazami J. Wiśniowieckiego, pod Kamieńcem Podolskim we wrześniu t.r. przejściowo zastępował go w dowodzeniu pułkiem. Po zakończeniu walk pod Kamieńcem odesłał chorągiew na leża zimowe. Po raz kolejny reprezentował woj. ruskie na sejmie w końcu r. 1650. W ramach przygotowań do zimowo–wiosennej kampanii hetmana pol. Marcina Kalinowskiego zaciągnął dodatkowo chorągiew kozacką (w kompucie kor. od I kwartału 1650). Na kampanię przeciw Kozakom stawił się pod Winnicą dopiero 19 III 1651. W walkach z pułkiem Iwana Bohuna stracił tabory swej chorągwi. Był już w tym czasie dowódcą pułku jazdy. Gdy wojsko dotarło do Baru (24 III) Kalinowski skierował chorągwie na kwatery; pułk S-ego wraz z pułkiem Wiśniowieckiego został rozłożony w Stanisławowie i sąsiednich wioskach. W kwietniu ruszył S. ze swym pułkiem pod Kamieniec Podolski, który miał dać oparcie siłom M. Kalinowskiego. Pod Kamieńcem stanął 22 IV, lecz wkrótce, obawiając się utraty łączności z głównymi siłami kaszt. krakowskiego Mikołaja Potockiego, ruszył na Husiatyń (7 V). Uczestniczył w bitwie z Kozakami pod Kupczyńcami (12 V), do obozu wojsk kor. pod Sokalem stawił się 22 V. Wg nowego podziału na pułki, dwie z jego chorągwi weszły w skład pułku M. Potockiego. S. wyróżnił się podczas bitwy beresteckiej (28–30 VI); w nagrodę otrzymał jako łup wojenny szablę po Tuhaj beju. Brał następnie udział w kampanii białocerkiewskiej, w bitwie pod Białą Cerkwią (23 IX) walczył pod komendą Stefana Czarnieckiego, dowodzącego pułkiem M. Potockiego. Dn. 28 IX po bitwie – zgodnie z umową z Kozakami – został oddany Kozakom jako jeden z dwóch zakładników na okres pobytu w polskim obozie Bohdana Chmielnickiego, który przybył w celu zaprzysiężenia wynegocjowanego traktatu.
Wiosną 1652, przebywając wraz z chorągwią na leżach, na rozkaz Kalinowskiego brał S. udział w pacyfikowaniu buntów chłopskich i kozackich w Bracławskiem. Do obozu pod Batohem przybył pradopodobnie 1 VI t.r.; jego obie chorągwie znajdowały się już w obozie. Dn. 2 VI wraz z kaszt. czernihowskim Janem Odrzywolskim na czele kilku chorągwi odpierał ataki ordy. W chwili zatargu części chorągwi z hetmanem Kalinowskim był przy jego osobie i dostał się do niewoli tatarskiej. Dn. 3 VI został ścięty z większością polskich jeńców na rozkaz Chmielnickiego. W wyniku intensywnych zabiegów jego zwłoki, wykupione przez matkę, zostały pochowane tymczasowo w kolegiacie w Żółkwi. We wrześniu 1655 trumnę przeniesiono do ufundowanego przez Teofilę Sobieską kościoła Dominikanów i umieszczono w krypcie pod ołtarzem kaplicy św. Dominika, a na ścianie wmurowano epitafium z portretem S-ego. Na polecenie Jana III został S. upamiętniony nagrobkiem z czarnego marmuru z rzeźbami i elementami ornamentacyjnymi z białego stiuku, dłuta Andrzeja Schlütera, z portretem zmarłego w medalionie. W r. 1946 dominikanie, wyjeżdżając z Żółkwi do Lublina, wywieźli szczątki S-ego i jego matki, które następnie przwieziono do krakowskiego kościoła Dominikanów. Dn. 11 IX 1983, podczas uroczystych obchodów bitwy wiedeńskiej, odbył się w kaplicy Matki Bożej powtórny pogrzeb S-ego i jego matki.
S. nie założył rodziny.
Postać S-ego wprowadził Henryk Sienkiewicz do powieści „Ogniem i mieczem” (1884), występuje on także w widowisku Antoniego Euzebiusza Balickiego „Z żaka król” (1936).
Portret w klasztorze Dominikanów w Kr.; – Estreicher; Kossakowski, Monografie, III 196; Urzędnicy, III/2; – Barycz H., Lata szkolne Marka i Jana Sobieskich, Kr. 1939; Barącz S., Pamiątki miasta Żółkwi, Wyd. 2, Lw. 1877 s. 86, 90, 218–19; Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565–1668, w; Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV; Częścik Ł., Sejm warszawski w 1649/1650 r., Wr. 1978; Długołęcki W. J., Batoh 1652, W. 1995 s. 83, 87, 89, 100, 103–6, 121, 125, 146, 167, 182; Długosz J., Jakub Sobieski 1590–1646, Wr. 1989; Frąś L., Obrona Zbaraża w r. 1649, Kr. 1932 s. 20; Kersten A., Hieronim Radziejowski, W. 1988; tenże, Stefan Czarniecki, W. 1963; Kubala L., Szkice historyczne, S. I–II, W. 1923; Nagielski M., Armia koronna wobec sojuszu kozacko-tatarskiego w latach 1648–1654, w: Rzeczpospolita w dobie Trylogii, W. 1999 s. 19, 21; tenże, Kampania zimowo-wiosenna 1651 hetmana polnego koronnego Marcina Kalinowskiego przeciwko Kozakom, „Przegl. Wschodni” T. 5: 1998 z. 3 s. 422, 430–1; Ochmann S., Sejm koronacyjny Jana Kazimierzą w 1649 r., Wr. 1985; Petrus J. T., Kościoły i klasztory Żółkwi, Kr. 1994 (fot. portretu z klasztoru Dominikanów); Romański R., Beresteczko 1651, W. 1994 s. 81; Święch Z., Matka Jana III i brat spoczywają w Krakowie, „Życie Warszawy” 1983, Dod. z 23 X; Targosz K., Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, Wr. 1985; Wimmer J., Wojsko polskie w II połowie XVII wieku, W. 1965 s. 74; Wójcik Z., Jan Sobieski, W. 1983; – Akta grodz. i ziem., X, XXI; Diariusze wojenne z epoki „Ogniem i Mieczem”. Od Żółtych Wód do Białej Cerkwi 1648–1651, Wyd. M. Nagielski, W. 1999; Listy staropolskie z epoki Wazów, Oprac. H. Malewska, W. 1959; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Ojczyste spominki, [Wyd. A. Grabowski], Kr. 1845 II 83; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Radziwiłł, Memoriale, IV; Temberski, Roczniki; Vol. leg., IV 225, 263; – B. Ossol.: rkp. 400/II; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1059 s. 112–113 (Mowa S-ego na pogrzebie bpa Zadzika); – Mater. Red. PSB: Uzupełnienia do życiorysu S-ego z wykazem źródeł rękopiśmiennych nadesłane przez Mirosława Nagielskiego z W.
Józef Długosz